Very Important Horse

Tot een aantal jaar geleden had ik een drukke baan bij een groot internationaal bedrijf. Om te ontspannen ging ik naar de manege om paard te rijden, alleen kwam ik daar regelmatig allesbehalve relaxt vandaan. De reden? Mijn vierbenige manegemaatje Jerry kon tijdens het borstelen geen seconde stilstaan, ging alvast wandelen als ik in het zadel wilde klimmen en luisterde maar half naar de signalen die ik met mijn benen en teugels gaf zodat de voltes eieren werden en ik de hoeken alleen van een afstandje zag. Resultaat was dat ik na een paar rondjes met stoom uit mijn oren in het zadel zat en die rotknol na de les briesend terug naar zijn box bracht. Leuk hoor, dat paardrijden, lekker om te ontspannen. Not!

 

Mijn eigen invloed op Jerry's gedrag

Op dat moment was ik me nog niet erg bewust van mijn eigen invloed op het gedrag van de paarden waar ik mee te maken had. Ondertussen wel. Een paard gedraagt zich namelijk niet zomaar anders dan anders. Als je weet dat hij fysiek in orde is en geen spanning ervaart door iets geks in of om de bak, wei, paddock of stal, dan is het heel goed mogelijk dat jij zelf de oorzaak bent van zijn onrust. En als ik terugdenk aan de spanning die ik had vanwege die drukke baan... Onzin? Niet bepaald. Een paard is van nature namelijk continu bezig om de dieren in zijn omgeving in de gaten te houden. Of dat nou andere paarden, honden, koeien of menselijke dieren zijn.

 

Altijd een oogje op andere dieren (inclusief mensen)

Dat scannen van zijn omgeving doet een paard niet voor zijn lol, alhoewel je het soms wel zou denken als een paard met gespitste oren naar je staat te kijken terwijl je met je rijlaarzen in gevecht bent. Nee, voor een paard is dit van levensbelang. Paarden verspillen het liefst zo min mogelijk energie. [Mensen met koudbloeden weten dat die daar extra goed in zijn. ;-) ] In de natuur kun je die energie maar een keer inzetten en dan kan het maar beter niet voor niets zijn. Loopt er dus een wolf langs de kudde die geen enkele belangstelling heeft om een van de leden te grazen te nemen omdat hij gewoon water wil drinken vlakbij waar de paarden staan, dan zou het zonde van de energie zijn om er met zijn allen vandoor te gaan. Immers, wie weet komt er even later een bergleeuw langs die wel honger heeft; dan kun je maar beter frisse benen hebben. Daarom bekijken paarden de spierspanning en ademhaling van de dieren om hen heen en interpreteren ze die: kan ik doorgaan met wat ik aan het doen ben, of moet ik reageren? Met andere woorden, vluchten doet een paard alleen als hij op grond van de lichaamstaal en ademhaling van de dieren (en mensen) om hem heen beoordeelt dat het echt nodig is.

 

Altijd een oogje op elkaar

In het wild zijn paarden niet erg vocaal. Wel zo handig, want als ze de hele tijd zouden lopen hinniken, zoals onze gedomesticeerde paarden weleens doen, dan zou elk roofdier in de wijde omgeving van de kudde weten waar die zich ophield. Omdat een paard niet 24 uur per dag alert kan zijn, lossen paarden die in groepen leven elkaar af bij het in de gaten houden van de omgeving. De taal die ze vervolgens gebruiken om de anderen te waarschuwen is ook nu weer lichaamstaal. Is een paard rustig aan het grazen en verstijft het paard dat op dat moment “op wacht staat” terwijl het tegelijkertijd zijn hoofd en hals omhoog beweegt, zijn oren in de richting draait van datgene wat hij niet vertrouwt en zijn neusgaten wijd openspert, dan zal het grazende paard zijn voorbeeld volgen. Soms zal het “wachtpaard” daarnaast scherp in- of uitademen. Gaat hij er vervolgens vandoor, dan zal het grazende paard niet eerst zelf kijken wat er aan de hand is, maar ook gelijk vluchten. Een seconde te lang wachten kan immers het verschil betekenen tussen leven en dood. Vandaar dat paarden ook elkaar continu in de gaten houden.

 

Geritualiseerd gedrag

Ook voor het samenleven in een kudde geldt het principe van maximaal energiebehoud. Als je als kuddelid al je kracht zou moeten steken in het dag na dag bevechten van jouw plek in de hiërarchie, of je elke keer met een heleboel tamtam je persoonlijke ruimte zou moeten verdedigen, dan zou je het niet lang volhouden. Om in harmonie te kunnen samenleven zonder al teveel energieverspilling hebben paarden een heel scala aan geritualiseerd gedrag ontwikkeld. Dit is gedrag dat altijd min of meer dezelfde patronen volgt en waarvan de paarden in de kudde al vroeg hebben geleerd welk doel het heeft en hoe ze erop horen te reageren.

 

Zo kleine signalen als mogelijk, maar zo groot als nodig

Een merrie hoeft bijvoorbeeld enkel haar oren in haar nek te leggen, een paar stapjes in de richting van een andere merrie te zetten en een bijtbeweging richting de ander te maken om haar te vertellen dat ze op die plek niet gewenst is. Als de andere merrie een conflict wil vermijden, zal ze voor de eerste merrie wijken. In een groep paarden die in balans is, is het vaak onnodig om zo’n relatief groot gebaar te maken en is de minuscule draai van een oor al genoeg om te communiceren dat de ander te dichtbij is gekomen. Onderzoekers vermoeden dat sommige signalen nog subtieler zijn dan dat, want er zijn regelmatig reacties binnen zo’n groep zonder dat wij mensen kunnen waarnemen wat er precies gebeurde.

 

Jonge paarden moeten paardentaal nog leren 'spreken'

Dit geldt overigens niet voor jonge paarden die ofwel de subtiele taal nog moeten leren en daardoor nog van de grote gebaren afhankelijk zijn, ofwel die nog niet weten wat voor plek ze innemen in de hierarchie in een bepaalde situatie (uit onderzoek is gebleken dat rangorde bij paarden varieert per situatie en afhangt van hun motivatie; hij ligt dus niet vast en is niet op elk moment hetzelfde). Ook in groepen paarden waarin kort geleden een lid is weggevallen of bijgekomen, zal je meer grote gebaren zien dan in een stabiele groep. Net als bij mensen moeten paarden hun nieuwe groepslid nog leren kennen en weten ze niet hoe zij of hij omgaat met alle situaties waar ze mee te maken krijgen. Ook in zulke gevallen zullen de paarden waar mogelijk geritualiseerd gedrag inzetten om te voorkomen dat ze gewond raken. Alleen als het echt nodig is, zullen ze vechten om elkaar uit te schakelen, maar dat gebeurt relatief zelden.

 

Stresskonijn zoekt quality time

Terug naar mijn situatie op de manege. Want wat heeft het feit dat paarden van nature andere dieren in hun omgeving in de gaten houden nou te maken met mijn allesbehalve ontspannen paardrijlessen? Alles! Want zoals ik hierboven al schreef, houden paarden ook continu een oogje op onze spierspanning en ademhaling. Waar Jerry last van had, was de spanning die ik had als ik buiten adem en met strakke spieren aan kwam rennen om nog even wat quality time met hem te door te brengen voor de les door hem uitgebreid te borstelen. Ik had dan ook de meest briljante voorbereiding, moet ik zeggen...

 

Snel snel snel!

Onderdeel van het werk dat ik toen deed was dat ik de hele dag zat te vergaderen en rapporten in elkaar knutselde die uiteraard af moesten zijn voordat ik naar de manege ging. Waardoor ik al op het moment dat ik wegging wist dat het kielekiele zou worden of ik op tijd aan zou komen. Ik kleedde me snel even om in het toilet op mijn werk (wat me steevast interessante blikken van collega’s opleverde als ik vervolgens in vol ruiterornaat uit het wc-hokje kwam benen - overigens gaf dat me wel een soort van Superman-gevoel ;-) ). Achter het stuur op weg naar de manege propte ik een boterham achter mijn kiezen, terwijl ik me op volle kracht ergerde aan een of andere klungel die zijn auto tegen de achterbumper van zijn voorganger had “geparkeerd” en die daar nu met de bezitter van de andere auto midden op de weg over moesten staan discussiëren, waardoor er een ellenlange file ontstond.

 

Moeite om de spanning van me af te zetten

Als ik dan uiteindelijk bij de manege was aangekomen, lukte het me bijna nooit om mijn werkdag en de rit naar de manege in mijn auto achter te laten. In plaats van dat ik van het borstelen genoot, stond ik mijn dag te overdenken en dan uiteraard vooral de dingen die minder lekker waren verlopen. Dus ja, mijn spierspanning zal op dat moment hoog zijn geweest. Schouders opgetrokken tot aan mijn oren, witte knokkels, op elkaar geklemde kaken - echt het tegenovergestelde van zen. Ook mijn ademhaling zal een stuk hoger in mijn lichaam hebben gezeten dan in mijn buik, gok ik, en niet bepaald rustig zijn geweest.

 

Vicieuze spanningscirkel tussen mij en Jerry

Met andere woorden, alles aan mijn lichaam vertelde Jerry dat er een gevaar in de buurt was , alleen had hij geen idee wat voor gevaar dat was, want hij zag, hoorde of rook het zelf niet. En daarom maakte hij zichzelf vast klaar om te vluchten: hij bracht zijn hoofd en hals omhoog, speurde met wijdopen neusgaten en ogen, en met gespitste oren de omgeving af om te weten te komen uit welke richting hij het gevaar kon verwachten en begon rondjes te lopen in zijn box. Stel dat het gevaar opdook, dan was hij als eerste weg. Omdat Jerry daardoor niet rustig stil kon blijven staan, raakte ik geïrriteerd en zo kwamen we samen in een vicieuze cirkel terecht waarbij de spanning alleen maar toenam.

 

Een mindful moment met je paard

Geen wonder dat de kwaliteit van de door mij bedachte quality time teleurstellend laag was. Wat een gemiste kans, denk ik nu. Want als ik me bewust zou zijn gaan ontspannen, had het zo anders kunnen zijn. Als ik hem heel rustig was gaan borstelen in plaats van met de flinke halen die ik gebruikte, hadden we allebei kunnen genieten. En dan waren die rijlessen misschien juist wel een en al ontspanning geweest. Mindfulness is bijzonder populair op dit moment, en dat is niet voor niets. Door je volledig te concentreren op dat wat je doet terwijl je het doet, kun je even uit je jachtige leven stappen.

 

Dat is dan ook gelijk mijn eerste tip:

 

Tip 1: Ben je bij je paard, probeer daar dan ook echt aanwezig te zijn

Focus je aandacht op je paard, snuif zijn geur op, voel de structuur van zijn vacht, en registreer de plekken waar zijn huid kapot is, er bultjes zitten, of waar deze warmer of harder aanvoelt. Echt een oefening in mindfulness. Het mooie is, dat je op deze manier een gezondheidscheck doet terwijl je zelf tot rust komt. Wondjes en bulten kunnen duiden op problemen met insecten of bijvoorbeeld een slecht passend zadel, warme en harde plekken op blokkades. Eventueel kan je professionele hulp inschakelen om daar iets aan te doen voordat er grotere problemen ontstaan. En voel je geen gekke dingen, des te beter natuurlijk.

 

Tip 2: Ga na hoe lekker je zelf in je vel zit

Let op de snelheid en kracht van je bewegingen terwijl je je paard borstelt; hoeveel spanning zit er in je lijf? Zit je ademhaling hoog (spanning) of laag (ontspanning)? Hoe snel adem je? Hoe zit het met je schouders; tikken die bijna je oren aan, of zijn ze lekker relaxt? Hoe stevig houd je je borstel vast? De meeste borstels vliegen niet weg, dus je hoeft er niet heel hard in te knijpen. Kijk vervolgens of het mogelijk is om (nog) meer rust in het borstelen te brengen. Let daarbij ook op de reactie van je paard: staat hij met zijn ogen dicht, zijn oren bijna horizontaal en een centenbaklip, of zijn al zijn spieren aangespannen en zwaait hij misschien zelfs zijn hoofd in jouw richting met zijn tanden ontbloot? In het laatste geval kan het waarschijnlijk nog rustiger.

Overigens is het slim om ook tijdens je training regelmatig even te checken hoe je erbij zit, staat of loopt. Heb je onbewust spanning opgebouwd, probeer die dan zoveel mogelijk los te laten. Vooral je ademhaling (plaats en snelheid) en je spierspanning kunnen voor een wereld van verschil zorgen. Adem dus bewust diep uit en schudt je armen en schouders los, terwijl je daarnaast even nagaat hoe stevig je jezelf in het zadel vastklemt. Een handige checklist om snel van boven naar beneden na te gaan waar je spanning zit, vind je hier .

 

Tip 3: Zoek een trainingstijdstip waarop je zo min mogelijk gespannen bent

Deze tip is wellicht een open deur, maar soms liggen dingen zo voor de hand dat je er zelf niet opkomt. ;-) Het beste is om met je paard te gaan trainen op momenten dat je niet continu op je horloge hoeft te kijken omdat je daarna een afspraak hebt. Weet je dat je de hele dag moet rennen en vliegen, of heb je geestelijk gezien een inspannende dag voor de boeg, dan is het goed mogelijk dat je nog niet tot rust bent gekomen als je daarna naar je paard toe gaat. Ook als je de volgende dag iets belangrijks op het programma hebt staan, kan je je de avond daarvoor al gespannen voelen. Wees je hiervan bewust en kies eventueel een andere dag en/of tijd. Of doe wat anders (zie Tip 5).

 

Tip 4: Zet alle spanning bewust van je af

Ben je bij je paard en merk je dat je gespannen bent, kijk dan of je de malende gedachten over je werkdag, gezin of wat dan ook tijdelijk kunt “parkeren” . Dit kun je visueel maken door een punt in de stal uit te kiezen, bijvoorbeeld een emmer, je zadelkast of een vuilnisbak waar je bewust die gedachten een voor een in gooit. Als je al aan het trainen bent en er van alles door je hoofd schiet dat niets met je paard te maken heeft, kan je die dingen alsnog naar die plek toe denken. Het lijkt misschien een gekke oefening, maar ik weet uit ervaring dat zo’n visualisatie echt enorm kan helpen. En vind je het na afloop van de training nodig om die gedachten weer mee te nemen, dan kan je ze gewoon oppikken. ;-)

O, en uiteraard valt je telefoon ook onder het kopje “spanning”. Want als je om de paar seconden een piepje hoort dat er een app, mail of Messenger-bericht is binnengekomen, dan wordt de gemiddelde mens daar niet erg relaxt van. Buiten dat is je aandacht op dat moment niet meer bij je paard natuurlijk (zie Tip 1). Zorg er dus voor dat je je mobieltje uitzet, op stil zet of gewoon niet meeneemt naar je paard. Zelf liet ik mijn telefoon altijd in de auto liggen als ik op de manege aankwam - een van de weinige dingen die ik dan weer wel goed deed richting Jerry. Alleen was dat natuurlijk de bekende druppel op de gloeiende plaat...

 

Tip 5: Lukt het je niet (direct) om te ontspannen, kijk dan of er iets anders is dat je met of bij je paard kunt doen

Ingewikkelde dressuuroefeningen, een reiningproef, of een compleet spring- of eventingparcours zijn niet de meest relaxte opties om mee aan de slag te gaan als je zelf al onder spanning staat. Tenzij je die spanning van je af kunt zetten natuurlijk, zoals besproken in Tip 4. Ook een les is niet altijd een goed idee, want dan heb je de extra stress dat “het” in dat (half)uurtje moet gebeuren. Plus de frustratie als dat niet lukt. Grote kans dat je dan - net als ik - nog gestrester van je paard afstapt als dat je erop klom. Kijk dus eens naar wat er wel mogelijk is. Is een stapritje door het bos misschien een optie, een serie simpele grondwerkoefeningen, een ontspannen wandeling met je paard aan de hand, of is het misschien zelfs slimmer om alleen maar bij je paard in de wei of de stal te gaan zitten ? [En dan zonder telefoon uiteraard! ;-) ] Er zijn zoveel meer mogelijkheden om met je paard te doen dan alleen maar rijden, waarvan er veel voor zorgen dat je je spanning WEL kunt loslaten.

 

Kies dus bewust wanneer je beter WEL of juist NIET met je paard gaat trainen. Door te kijken naar hoe hoog je eigen spanning is en op te letten welke signalen je paard geeft, kan je ervoor zorgen dat je niet in de vicieuze spanningscirkel terecht komt waar ik in verstrikt raakte. Met als resultaat dat je weer/meer plezier hebt met je paard als je WEL gaat trainen. En welke paardenliefhebber wil dat nou niet?

 

Succes en vooral veel plezier met oefenen om samen ontspanning te vinden!

 

Hester Stasse, Very Important Horse - Meer ontspanning, plezier en vrijheid met paarden

PS: Ben je jezelf nog niet (genoeg) bewust van je spanning? Ik help je graag om te voelen wanneer je onbewust je spieren aanspant en om momenten in je training in te bouwen om je spanning te checken EN los te laten. Ik nodig je uit voor een gratis Blij Paard Blij Mens-gesprek om het erover te hebben. Daarin geef ik je sowieso een tip zodat je paard en jij direct een stap in de goede richting kunnen zetten. Verder onderzoek ik graag samen met jou waarmee jij en je paard het meeste geholpen zijn op dit moment.

Dit artikel is in een iets andere versie verschenen in Level Up #24 in 2020