Factor 5: Hoe jij reageert als je paard of jij iets spannend vindt

De vijfde van de 5 factoren die van jouw buitenrit of wandeling een feestje of een flop maken

[Inleidende artikel gemist? Lees het hier.]

Ook de vijfde factor die van je buitenrit of wandeling een feestje  maakt gaat over jou. In het vorige deel had ik het er al over hoe belangrijk het is om met een zo leeg mogelijk spanningsemmertje te beginnen aan je buitenrit. Heb je wat dat betreft goed voor jezelf gezorgd - en dus ook indirect voor je paard - dan sta je in ieder geval niet al van met 1-0 achter voordat je het erf verlaat. Maar hoe jij reageert als je paard of jijzelf iets spannend vindt is minstens net zo belangrijk.

 

Op berenjacht

Regelmatig werk ik met paardeneigenaren die contact opnemen omdat hun paard overal van schrikt, maar waarbij tijdens de coachende training al snel blijkt dat hun paard nergens last van heeft. Nou ja, zolang de eigenaren zelf ontspannen zijn. Alleen blijken die vrouwen of mannen vervolgens een talent te hebben voor het zien van boskabouters en allerlei andere beren op hun weg. Als ze daar eenmaal over beginnen te malen, dan hebben ze binnen de kortste keren een stresskip op vier benen onder het zadel of aan de hand.

 

Jij moet ook je steentje bijdragen

Met andere woorden, je paard kan zo goed als bombproof zijn, maar omdat hij slechts 50% van de combinatie is, helpt het als jij jezelf ook traint om je spanning los te laten. Want als jij je continu zit op te vreten van de spanning omdat je bang bent dat er een vogel uit de struiken zou kunnen vliegen en je paard daarop zou kunnen reageren, dan maak je het een sociaal gevoelsdier als een paard wel heel moeilijk om NIET langzaam maar zeker uit zijn panty te gaan. Je paard leeft in het hier en nu. Dus als jij de hele tijd de struiken in de gaten houdt, dan moet daar in zijn gedachten wel een gigantisch monster in zitten wat jij kennelijk wel gezien hebt en hij nog niet. Vandaar dat hij zich klaarmaakt om er heel hard vandoor te gaan. Om die reden is het belangrijk dat jij leert om je spanning ten eerste op te merken en ten tweede actief los te laten.

Zet je fantasie in het zonnetje

Nou is er ook een voordeel aan het hebben van een rijke fantasie (nou ja, er zijn er meer natuurlijk, maar voor deze situatie dan) en dat is dat je dan ook automatisch goed bent in het bedenken van heel aantrekkelijk beeldmateriaal. Alleen gok ik dat de meeste mensen daar iets minder in zijn getraind. En dat is op zich heel logisch omdat elk dier, inclusief de mens, van nature is geprogrammeerd om alert te zijn op potentieel gevaarlijke situaties, zodat hij die kan vermijden. Vandaar dat het extra belangrijk is om je in te beelden hoe het zou zijn als alles WEL goed gaat. Je brein maakt namelijk geen onderscheid tussen gedachten en echte belevenissen. Dat betekent dat je jezelf als het ware kunt programmeren om in mogelijkheden te denken in plaats van te focussen op wat er allemaal mis kan gaan. In mijn blog “Focus jij op wat je NIET wil of op wat je WEL wil?” ga ik daar dieper op in.

 

Je kunt niet alles trainen

Hoe goed je je ook voorbereidt, buiten het erf kunnen er altijd gekke dingen gebeuren die je niet hebt voorzien. Toen ik een tijdje terug de vraag stelde welke spannende situaties mensen waren tegengekomen bij het buitenrijden, kreeg ik een heleboel reacties. Hier zijn een paar van de meest extreme "close encounters":

Crashende kites, plotseling opduikende varkens/geiten/ezels/alpaca’s/lama’s/zeehonden/Schotse Hooglanders, ligfietsen (vooral van die bananen op wielen), hijskranen, kermisattracties (met of zonder een vosje ertussen), ligbedden met parasols, honderden mountainbikers op het strand, 8 vierspannen in volle draf door de branding, laagvliegende (oorlogs)vliegtuigen en helicopters, en een fietsende boom.

Ook mensen in gekke houdingen, met vreemde spullen of die aparte dingen doen scoorden hoog: vissers in een tentje, mensen die yoga-oefeningen doen, nordic walking-clubs, een tot zijn middel ingegraven jongetje, mensen met kinderwagens, een rennende blote meneer op het strand, en iemand die met een lang target haar paard traint.

Verder dingen die normaalgesproken niet bewegen, maar waarvan paarden lijken te denken dat ze toch tot leven kunnen komen: witte markeringen op de weg, verkeersborden en bergen zand.

En tenslotte uiteraard alles wat normaal is en (plotseling) beweegt: duiven, blaadjes, stukken plastic, was en - niet te vergeten - SHETLANDERS. 8-O

 

Van sommige van deze voorbeelden ga je grinniken, maar er zijn vast ook situaties bij waar je zelf al klotsende oksels van krijgt als je je indenkt dat je ze zou tegenkomen. Laat staan je paard. Al die dingen kunnen ieder voor zich zorgen voor een kleinere of grotere schrikreactie, laat staan opgestapeld. Als je pech hebt doen ze zijn spanningsemmertje overstromen, waardoor hij probeert om te draaien, te bokken, te steigeren of op hol te slaan. In al deze spanningsfases is het cruciaal hoe jij reageert.

 

Verhoogde spanning: Als je paard alert wordt

Je kent het wel; je bent rustig aan het rijden en plotseling gaat je paard in standje giraf. Op zo’n moment zijn er verschillende dingen die je kunt doen om je paard en jou hier doorheen te helpen.

 

Actie 1: Ontspannen als het spannend wordt
Een van de belangrijkste reacties als je paard alert wordt, is om zelf te ontspannen. Normaalgesproken zal je op zo’n moment (onbewust) je spieren aanspannen. Grote kans dat je daarnaast gaat bedenken wat er allemaal fout kan gaan. Ook daardoor zal je je lichaam (onbewust) aanspannen en sneller gaan ademen of je adem inhouden. Verder is de kans groot dat je een golf adrenaline door je lijf voelt stromen. Daar is allemaal niets geks aan. Ik verwacht ook niet dat je door te oefenen plotseling in een ijskonijn verandert dat nergens meer van schrikt. Wel is het handig om na jouw eigen schrikreactie die spanning zo snel mogelijk weg te laten vloeien.

 

Loop de spanningschecklist af
Ondertussen heb ik mezelf aangeleerd om via een bodycheck snel te lokaliseren welk deel van mijn lichaam ik onbewust aanspan en om die spanning er vervolgens gelijk uit te gooien. Dit noem ik de spanningschecklist. Concreet ga je van boven naar beneden de belangrijkste spanningsknooppunten in je lichaam na en ontspan je ze actief. Ofwel:

* Ben ik aan het staren?
* Klem ik mijn kaken op elkaar?
* Zitten mijn schouders tegen mijn oren?
* Heb ik mijn armen opgetrokken?
* Knijp ik mijn handen tot vuisten?
* Zit mijn ademhaling in mijn borst en/of houd ik mijn adem in?
* Zitten mijn billen tegen elkaar geknepen?
* Span ik mijn benen aan?
* Heb ik mijn knieën op slot gezet?
* Krom ik mijn tenen in mijn schoenen?

 

Als een plumpudding in elkaar zakken
Een goed moment om dit lijstje - dat je overigens vind in mijn gratis download ’10 Stappen naar Ontspannen Buitenritten en Wandelingen’ [vraag die hier even aan] - na te gaan is als je je paard even laat halthouden  Zowel als je er naast loopt als wanneer je erop zit. Door dit vaak te doen, leer je op welke punten je de meeste spanning vasthoudt en kan je je daarop concentreren als het een keertje spannend wordt.

In noodgevallen heb ik mezelf eigengemaakt om me te focussen op mijn voeten, heel diep uit te ademen en voor de zekerheid al mijn ledematen zachtjes los te schudden. Overdreven gezien laat ik mezelf dus als een plumpudding in elkaar zakken. Voordeel daarvan is dat mijn hele lichaam in een keer ontspannen is - wel zo fijn als ik een paard wil helpen om zijn spanning kwijt te raken door het goede voorbeeld te geven. Zonodig herhaal ik de plumpudding keer op keer totdat ik voel dat de spanning bij mij en mijn paard voldoende is afgenomen.

 

Spanning checken als gewoonte
Overigens ga ik veel vaker de spanningschecklist af dan enkel op momenten dat ik met paarden te maken heb. Als ik het druk heb zal ik ook achter mijn laptop bijvoorbeeld de neiging hebben om onbewust mijn schouder(s) op te trekken, mijn tenen in mijn schoenen op te krullen en mijn adem vast te houden. Dus ik loop meerdere keren per dag het lijstje af om mezelf even te resetten qua spanning. Ik heb gemerkt dat het opmerken en loslaten van spanning daardoor steeds makkelijker en sneller gaat en een tweede natuur is geworden.

Vandaar dat ik je ook echt kan aanraden om er een gewoonte van te maken om je spanning te checken door telkens even alle punten af te gaan als je je brein niet heel hard nodig hebt. Bijvoorbeeld als je staat te wachten bij de bus of de kassa, als je koffie haalt bij de automaat, als je de stallen uitmest, of als je autorijdt en het heel rustig is op de weg. Op deze manier maak je je lichaam wakker en zal je merken dat je steeds vaker vanzelf een seintje krijgt dat je ergens in je lijf spanning hebt.

 

Een liedje zingen om te blijven ademen
Je adem vasthouden is iets wat er heel gemakkelijk insluipt, weet ik uit ervaring. Een populaire oplossing daarvoor onder paardenmensen is om een liedje te zingen. Op die manier word je gedwongen om adem te blijven halen, want anders komt het liedje niet bepaald uit de verf. Zelf ben ik niet zo van de liedjes, misschien omdat ik vroeger in een rockband heb gezongen en een stevige muzikale omlijsting mis. ;-) En kinderliedjes… daar had ik vroeger al een hekel aan vanwege hun vaak nogal stereotype inslag, dus nee, dank je. Maar leef jij je vooral uit met ‘Kortjakje’, ‘Sinterklaas Kapoentje’ en ‘Zakdoekje Leggen’ als dat voor jou werkt, want als het gaat om het kalmeren van je paard is wat mij betreft alles geoorloofd. Zolang het echt kalmeren is uiteraard; klopjes bijvoorbeeld werken juist averechts.

 

Rustig praten tegen je paard
Wat ik dan wel doe? Ik praat tegen paarden. Best veel eigenlijk, want na een spannende training heb ik een kurkdroge mond. Ik zeg wat ik zie, erken dat ik het spannend vind hoe hij reageert en vertel hem dat we dit samen aankunnen en gaan oplossen. Door te praten op een lage toonhoogte en de lettergrepen uit te rekken, ga ik weer dieper in- en uitademen en dat heeft een kalmerend effect op mij en dus op het paard.

 

Actie 2: Geef je paard een time-out
Omdat je paard andere zintuigen heeft dan jij en instinctief reageert op bepaalde silhouetten, geuren, gevoelens en geluiden, kan het enorm helpen om hem de tijd te geven om te bepalen dat wat hij waarneemt geen bedreiging vormt. Sowieso zal je merken dat je paard niet of nauwelijks op jouw hulpen reageert - in dit korte artikel leg ik uit waarom. Tel dan even rustig tot 13 zonder dat je druk uitoefent op je teugels of leidtouw. Bij sommige paarden heb je maar 6 tellen nodig, bij andere tot 20). Aan zijn lichaamstaal kan je zien of zijn spanning afneemt of juist niet.). In de meeste gevallen zal je paard na de time-out uit zijn verstarring komen en weer aanspreekbaar zijn, zodat jullie verder kunnen rijden of wandelen. Zo niet, dan is de beste optie om achterwaarts te gaan (dus zonder dat je je paard omdraait!) totdat je merkt dat je paard iets ontspant.

 

Actie 3: Blijf in contact met je paard door simpele oefeningen te doen
Door je paard kleine, simpele opdrachtjes te geven als hij alert is, bereik je meerdere doelen. Enerzijds kan je zo testen in hoeverre je paard zijn aandacht bij jou kan houden door hem meerdere oefeningetjes te laten uitvoeren, of er eentje een paar keer te herhalen. Verder geef je hem iets te doen dat hij goed kent, omdat jullie dat thuis heel veel geoefend hebben, ofwel iets bekends in een onbekende situatie.

Je paard weet uit ervaring wat jouw reactie zal zijn als hij zo’n opdrachtje goed uitvoert, waardoor wat er gaat gebeuren controleerbaar en voorspelbaar is voor hem. Die twee punten zorgen voor ontspanning. De oefeningetjes helpen je daarnaast om je paard af te leiden van datgene waar hij zo gefocust op is. En je kan aan de manier waarop hij het opdrachtje uitvoert en zijn beloning aanneemt zien hoeveel spanning hij heeft.

 

Voorbeelden van zulke eenvoudige oefeningetjes zijn:
* Een stapje voor-, zij- of achterwaarts zetten;
* Naar links, rechts of beneden inbuigen;
* Flemen (liever niet met de hals recht omhoog);
* Hoofd schudden;
* Een (hand)target aanraken;
* De punt van je laars of zweep aanraken;
* Hoofd omlaag houden.

 

Wat cruciaal is voor het succes van deze aanpak, is dat je paard de opdrachtjes in een veilige omgeving heeft geleerd en dat je ze ook een aantal keren tijdens je buitenritten hebt laten uitvoeren terwijl hij ontspannen was. Je paard belonen met een hooibrokje of een stukje wortel vanuit het zadel is even wennen, dus vandaar dat het sowieso een aanrader is om dit een aantal keren in de bak of wei thuis te oefenen voordat je op pad gaat.

Zorg ervoor dat je je beloning op schouderhoogte of daaronder geeft, zodat je paard zijn rug niet wegdrukt tijdens het aannemen ervan. Bied je beloning ook afwisselend links en rechts aan om je paard dezelfde hoeveelheid buiging naar beide kanten te geven. Om je paard te laten weten aan welke kant hij zijn brokje kan verwachten, geef je twee of drie zachte tikjes op zijn hals aan de kant die je gekozen hebt.

Vindt je paard beloningen krijgen terwijl je op zijn rug zit heel ingewikkeld, dan kan je beter op de grond beginnen. Laat hem dan eerst op stemcommando een aantal keren op de grond je (hand)target aanraken of inbuigen, waarbij jij op schouderpositie staat. Vervolgens geef jij de tikjes op zijn schouder en beloon je hem op schouderhoogte. Zo snapt je paard het principe al voordat je opstijgt.

 

*****

 

Hoge spanning: Als je paard weigert om verder te gaan

Prooidieren als paarden kunnen qua spanning in een fractie van een seconde van 0 naar 100 gaan, bijvoorbeeld als er plotseling iets tevoorschijn komt, als er in de verte iets beweegt wat ze niet (direct) herkennen, of als er opeens iets heftigs te horen, te ruiken of te voelen is. Het kan ook zijn dat ze vanuit alertheid meer en meer spanning opbouwen, zoals wanneer het ding, dier of mens waardoor ze alert gingen staan langzaam dichterbij komt. Tenslotte kan het zijn dat paarden de milde spanning van eerdere situaties tijdens de rit niet voldoende hebben kunnen loslaten, en door iets kleins hun mentale emmertje plotseling vol raakt. Dit laatstgenoemde fenomeen heet “trigger stacking” en heb ik hier uitgebreid beschreven met een voorbeeld.

Waar het ook door komt, een ding is zeker, je paard blijft staan waar hij staat als jij hem het teken geeft om door te lopen. Zijn hoofd/halshouding is hoog (standje giraf), al zijn spieren zijn aangespannen, hij kan snurken, knorren of snuiven, bewegingen maken dat hij zich om wil draaien en misschien van voren en/of achteren wat omhoog komen als hij dat niet mag of kan doen.

 

Actie 1: Ontspannen als het spannend wordt
Net als wanneer je paard alert staat, is het ook nu belangrijk om jouw spanning zoveel mogelijk los te laten.

 

Actie 2: Geef korte hulpen
Verder kan je teugel- en beenhulpen het beste zo kort mogelijk geven: je wilt je paard enkel begrenzen. Zou je continu druk op de teugels en flanken uitoefenen, dan zorgt dat juist voor een spanningsverhoging en zou hij er in paniek vandoor kunnen gaan.

 

Let op!
Je paard “er doorheen rijden” of “streng zijn” door een tik met je zweep of hard been te geven, zorgt vaak voor zoveel extra spanning dat zijn emmertje overloopt en het hem zwart voor ogen wordt. Waarna het risico groot is dat hij aan de kletter gaat. Of gaat bokken of steigeren. Of allebei. En ja, er zijn zeker paarden die na zo’n behandeling wel langs dat enge dier, ding of mens gaan, maar dat is niet omdat ze zich aanstelden of je uitprobeerden, zoals sommige mensen beweren. Dat kunnen paarden namelijk niet. Waarom ze het wel doen heb ik in dit korte artikel beschreven.

 

Actie 3: Stap af of ga terug
Wat doe je dan wel in zo‘n situatie, behalve je lichaam zoveel mogelijk ontspannen en de druk op je teugels en via je benen zo laag mogelijk te houden? Een goede optie is afstappen, tussen je paard en het spannende ding, mens of dier in gaan lopen en pas weer opstappen als hij rustig geworden is. Gebeurt dat laatste niet en lukt daardoor het opstappen niet meer, dan is doorwandelen een goed idee. Wanneer je naast je paard loopt kan je hem beter steunen dan als je erop zit. Tenminste, dat geldt voor de meeste paarden. Paarden die heel veel ervaring hebben onder het zadel en weinig met wandelen of grondwerk ondervinden soms meer steun van jou in het zadel.

Kom je niet langs de spannende situatie door naast je paard te lopen, dan is teruggaan een beter plan. En nee, dat is geen kwestie van winnen of verliezen, maar van luisteren naar wat je paard je vertelt. Namelijk dat hij het eng vindt. Niets meer en niets minder, want paarden kunnen niet faken. Ook over dit onderwerp heb ik al eens iets geschreven, dus kijk even hier als je meer wilt weten.

 

Let op!
Het beste kan je je paard het eerste stuk rustig achteruit laten stappen met zijn hoofd in de richting van dat wat hij gehoord, gezien of geroken heeft, voordat je omdraait om terug te gaan. Op het moment dat je paard heel hoog in zijn spanning zit, is de kans groot dat hij probeert te vluchten als je zijn billen richting het enge draait. Door hem achteruit te zetten kan hij dat ding, dier of mens in de gaten houden met beide ogen en weet hij dus ook hoe ver het van hem vandaan is. Laat je paard daarom liever achteruitstappen totdat hij zijn hoofd iets laat zakken en draai dan pas om.

 

 

Wat echt essentieel is bij alle beschreven acties, en wat ik daarom nog een keer extra wil noemen, is om ze allemaal eerst uitgebreid thuis in de bak of wei te oefenen, vervolgens in ontspannen situaties op andere plekken, en daarna ook als je paard iets meer spanning heeft.

 

Heel veel succes met oefenen en ik wens jou en je paard heel veel ontspannen buitenritten en wandelingen toe!

 

Dit is het zesde en laatste deel van de artikelreeks over ontspannen buitenrijden en wandelen met je paard, de voorloper van het boek dat ik aan het schrijven ben over dit onderwerp. Daarin geef ik je heel veel handige tips zodat je ook van jouw buitenrit of wandeling een feestje maakt. Iets voor jou? In 'Inspiratie voor jou en je Very Important Horse(s)' houd ik je op de hoogte van wanneer mijn boek uitkomt. Laat je naam en mailadres hier achter voor deze en andere waardevolle mails.

 

Hester Stasse, Very Important Horse - Expert in paarden- en mensengedrag

PS: Kan jij hulp gebruiken om van jouw buitenrit een feestje te maken? Maak een afspraak voor een gratis Boost-je-Buitenrit-of-Wandeling-gesprek , dan luister ik naar jouw verhaal en vertel ik je meer over hoe ik jou en je paard ondersteun om weer ontspanning en plezier te vinden samen.

PPS: Regelmatig geef ik online masterclasses over onder andere wat er allemaal komt kijken om ontspannen buitenritten te maken. Daarin geef ik je tips om zelf aan de slag te gaan met je paard en kan je alle vragen stellen die je bezig houden. Kijk even hier om te zien wanneer de volgende is.