Happen naar de baas?!?

Wat je paard je wil zeggen als hij je bijt

Regelmatig nemen mensen contact met me op omdat hun paard vanuit het niets bijt. Een vervelend probleem om te hebben, want ook al zijn paardentanden niet scherp, paarden hebben wel veel kracht in hun kaken. Ze kunnen je dus flink pijn doen en zelfs (ernstig) verwonden. Zo las ik een keer over een amazone die haar vinger was kwijtgeraakt doordat haar paard die had afgebeten. Reden genoeg voor mij om degene die contact met me opneemt over dit probleem zo snel mogelijk te helpen om een oplossing te vinden.

Een paard bijt niet zomaar

Paarden zullen niet zomaar bijten; ze doen dit om je iets duidelijk te maken dat op een andere manier kennelijk niet overkomt. En als je paard bijt, dan is het zelden vanuit het niets. Meestal zijn daar in al een of meer waarschuwingen aan voorafgegaan en heeft hij daarnaast signalen gegeven via zijn gedrag of lichaamstaal om aan te geven dat er iets niet klopt. Als je die signalen leert herkennen, kan je vaak voorkomen dat je paard je bijt door direct te stoppen met wat je op dat moment doet.

Bijtgezicht

Het gezicht dat een paard trekt als hij dreigt om te bijten of dat inderdaad doet, ziet er niet bepaald vriendelijk uit. Zeker niet als hij je echt pijn wil doen. Oren in de nek, opgetrokken neusgaten, naar achteren gedraaide ogen, gespannen mond, tanden zichtbaar. Ziet het gezicht van je paard er minder gespannen uit en staan zijn oren (meer) naar voren, dan is de kans groot dat hij bijt om spelgedrag bij je uit te lokken of omdat hij een goed gevoel krijgt van het bijten. Als je de tanden van je paard vlakbij je lichaam op elkaar hoort of ziet vallen, dan is dat overigens geen misser, maar een laatste waarschuwing. Paarden missen niet per ongeluk; als ze je willen bijten, dan lukt dat in 99 van de 100 gevallen.

Je uitproberen? Dominantie?

Het eerste doen paarden niet omdat ze dat niet kunnen, en het tweede geldt niet voor de relatie tussen mensen en paarden. Natuurlijk kan een paard geleerd hebben dat mensen een stap achteruit zetten als hij een stap in hun richting zet. Als hij daardoor iets meer ruimte krijgt en hij zich daardoor beter voelt, zal hij vaker een stap in hun richting zetten. Ook als zijn gedrag ervoor zorgt dat iets wat hij minder leuk vindt even wordt uitgesteld, zal hij dat gedrag herhalen. Met dominantie heeft dat echter niets te maken. Paarden en mensen leven namelijk niet 24 uur per dag met elkaar in een groep, en dus is er ook geen reden om een hiërarchie te bepalen, voor zover die überhaupt volledig vastligt in een groep paarden. Jij bent in ieder geval geen onderdeel van die groep en je paard probeert dus ook niet om jouw leider te worden.

Wat probeert je paard je te vertellen?

Laten we eens kijken naar de meest voorkomende dingen die je paard je probeert te vertellen als hij je bijt of dreigt om dat te doen.

"Er is iets met mijn gebit…"

Pijn of ongemak aan het gebit is een veelvoorkomende oorzaak van bijtgedrag. Zo kwam ik een tijdje geleden bij een paard dat overal in beet: in zijn halster, het halstertouw, zijn hoofdstel, de teugels, de tralies van zijn box, zijn voerbak, in de kleren van zijn eigenaresse en in die van mij. Hij was echt continu op zoek naar dingen om zijn tanden in te zetten. Vandaar dat een van mijn adviezen was om zijn gebit na te laten kijken. Wat bleek? De ruin had een vervorming in zijn schedel waardoor zijn kaken scheef op elkaar stonden en zijn gebit schuin was afgesleten. Na een behandeling van de paardentandarts was het bijtgedrag volledig verdwenen.

Bijtgedrag zie je ook regelmatig bij jonge paarden die aan het wisselen zijn of die doppen op hun kiezen hebben. Om de pijn te verminderen zetten ze hun tanden in van alles en nog wat. Ook in dit geval kan de paardentandarts helpen om hier iets aan te doen, maar verder is het een kwestie van afwachten totdat ze uitgewisseld zijn.

"Blijf van me af; ik heb pijn!"

Heel veel hinderlijk of gevaarlijk gedrag bij paarden wordt veroorzaakt door pijn en dat geldt ook voor bijten. Pasgeleden was ik bij een vrouw die ten einde raad was over het gedrag van haar merrie. De dag voordat ik kwam had die haar keihard in haar arm gebeten en omdat hun contact de afgelopen maanden steeds verder was verslechterd overwoog ze om haar paard te verkopen.

Wat me opviel aan de merrie was dat ze een strakke opgetrokken buik had, die deed denken aan de buik van een renpaard. Verder zag ik dat ze vrij mager was en weinig rugspieren had, terwijl ze meerdere keren per week werd bereden en een behoorlijke hoeveelheid vitaminebrokken kreeg. Als een paard niet voor de rensport wordt getraind, wordt zo’n strakke buik meestal veroorzaakt door een gebrek aan ruwvoer. Daarnaast kan er sprake zijn van een rugprobleem, maar het kan ook wijzen op de stofwisselingsziekte PSSM2.

Zodra haar eigenaresse haar hand in de richting van haar buik bewoog, legde de merrie haar oren plat in haar nek, trok ze haar neushoeken op, werd haar mond strak en liet ze het wit van haar ogen zien. Hoe dichter de hand bij haar lichaam kwam, hoe hoger de spanning op haar gezicht en bij de lichtste aanraking zwiepte ze haar hoofd naar haar eigenaresse toe om te laten zien dat ze dat echt niet wilde. Een bijtdreiging wordt vaak gevolgd door een beet als het dreigen niet het gewenste effect heeft, dus ik kon me levendig voorstellen dat dat inderdaad was gebeurd toen de eigenaresse door was gegaan met haar geplande borstelbeurt.

Omdat ik een lichamelijk probleem vermoedde heb ik aangeraden om een dierenarts in te schakelen. Die is een behandeling gestart tegen maagzweren en heeft geadviseerd om de hoeveelheid ruwvoer flink te verhogen. Zijn vermoeden was echter dat er waarschijnlijk meer aan de hand was met de merrie, en dat verder onderzoek nodig was om daar duidelijkheid over te krijgen.

“Hé, niet zo hard!”

Veel paarden bijten of dreigen dat te doen als je ze aansingelt. Dit kan komen doordat je dit niet gaatje voor gaatje doet, maar de singel met een flinke ruk strakker maakt. Verder kan het aangeleerd gedrag zijn (hierover later meer), maar veel vaker heeft deze reactie te maken met pijn of gevoeligheid op of rond de singelgroeve. Ook hierbij kan de aanwezigheid van maagzweren een rol spelen. Door het intrekken van de buik tijdens het aansingelen kan het maagzuurniveau in de maag het gedeelte bereiken waar de maagzweren meestal zitten; je kunt je vast voorstellen dat dit allesbehalve fijn aanvoelt. Daarnaast kan deze gevoeligheid te maken hebben met onder andere rugproblemen, een slecht passend zadel, lage halsklachten, verklevingen in het singelgebied of een pijnlijk diafragma. Overigens kan het bijten ook littekengedrag zijn, ofwel gedrag dat het paard heeft geleerd toen hij nog last had van een van de hierboven beschreven problemen, maar dat hij is blijven doen nadat dat is verholpen.

Een andere oorzaak zie je vooral bij “bloederige” paarden zoals Arabieren, Engelse Volbloeden en warmbloedpaarden met een hoog percentage volbloed in hun stamboom. Vanwege hun hogere gevoeligheid voor prikkels reageren zulke paarden sowieso vaak sterker op aanraking van hun huid. In dat geval zal je merken dat je paard een stevige borstelbeurt niet bepaald kan waarderen, zeker niet op extra gevoelige plekken als de singelgroeve. Zo’n bijt(dreig)reactie is dan ook vooral bedoeld om je te laten merken dat ze het niet fijn vinden. Ga je voorzichtiger te werk, dan zullen ze niet of veel minder reageren.

Niet enkel paarden die hoger in het bloed staan kunnen (dreigen om te) bijten terwijl je ze borstelt. Ben je iets te hardhandig terwijl je die hardnekkige modderplek verwijdert, of heb je door stress op je werk of thuis niet in de gaten dat je wel heel fanatiek staat te borstelen, dan zal je paard je dat net zo goed even laten blijken door zijn tanden te laten zien of voelen.

"Blijf van me vandaan; ik weet dat ik straks pijn krijg of dat het niet fijn gaat voelen!"

Een zadel dat scheef ligt, een zadel, singel of bit dat niet past of pijn doet, scheefheid in het lichaam - simpele voorbeelden van ongemak waardoor je paard kan gaan bijten zodra jij met het zadel of hoofdstel aan komt lopen. Paarden zijn keien in associeren en dus beseffen ze na een paar keer maar al te goed wat jij met dat zadel of hoofdstel van plan bent. Vervolgens ziet je paard geen andere mogelijkheid om duidelijk te maken dat er iets niet klopt aan het zadel, hoofdstel of in hun lichaam dan door je een knauw te geven of te dreigen om dat te doen als je ermee in zijn buurt komt.

Zorg er dus voor dat je harnachement in orde is. Ga je meer of juist minder trainen, laat dan je zadelpasser iets vaker langskomen dan gebruikelijk. Vermoed je dat je paard pijn heeft als je gaat rijden, of dat hij moeite heeft met zijn balans, dan is het belangrijk om dit zo snel mogelijk te (laten) verhelpen.

“Ik vind het niet leuk!”

Soms kom ik bij mensen die me over hun bijterige paard vertellen, waarna ik tot mijn verwondering zie hoe ze met de lippen van datzelfde paard staan te spelen. En natuurlijk zijn paardenlippen zeker als ze ontspannen hangen ontzettend leuk speelgoed en is het gebied rond de neus onweerstaanbaar zacht. Alleen vind ik het niet zo vreemd dat een paard niet altijd zin heeft in gefrummel aan zijn hoofd. Zeker niet nadat een docente mij een keer heeft laten ervaren hoe dat is door een halve minuut lang rond mijn mond en neus te gaan over mijn gezicht te aaien. Ik kan je zeggen dat ik toen ook in staat was om mijn oren in mijn nek te leggen en haar een flinke knauw te geven. Vandaar dat ik het helemaal begrijp als je paard nadat hij al een paar keer zijn hoofd heeft weggetrokken en je niet ophoudt met je lipmassage zijn tanden in je hand zet.

Iets dergelijks geldt voor poetsen. Niet elk paard houdt daarvan, maar kan natuurlijk de pech hebben een eigenaar treffen die het heerlijk vindt om zijn paard uitgebreid te borstelen. Dan zijn er twee soorten reacties mogelijk: het paard schakelt uit en ondergaat het maar, of het laat duidelijk zien wat hij wil, namelijk weglopen door te gaan schrapen of heen en weer te trappelen op de poetsplaats. Helpt dat niet, dan kan hij zijn frustratie op iets anders afreageren, bijvoorbeeld door te bijten in wat er op dat moment voor tanden is, inclusief jouw mouw of velletje. Is jouw paard geen fan van uitgebreide borstelbeurten, zorg er dan dus voor dat je die niet te lang maakt en niet te vaak inplant. Of geef hem iets te doen door bijvoorbeeld een hooinet op te hangen.

"Ik ben bang en wil vluchten; laat me erdoor!"

“Een kat in het nauw maakt rare sprongen” luidt het spreekwoord, maar in plaats van “kat” had er evengoed “paard” kunnen staan. Paarden zijn vluchtdieren en dus is hun eerste impuls om er vandoor te gaan als ze zich bedreigd voelen. Als een paard echter gehinderd wordt om te vluchten, dan zullen ze er alles aan doen om dat alsnog te kunnen doen. En dat betekent vechten. Behalve hun gewicht, spieren en hoeven zullen ze daarbij hun tanden in de strijd gooien. Weinig mensen die op zo’n moment niet opzij zullen gaan en ik geef ze geen ongelijk.

"Ik weet niet wat er is, maar ik draai door!"

Paarden die in omstandigheden worden gehouden die niet tegemoetkomen aan hun natuurlijke behoeften kunnen vanuit de chronische stress die ze daarvan krijgen ongewenst gedrag zoals bijten vertonen. Hierbij gaat het om paarden die alleen in een stal worden gehouden, onvoldoende toegang hebben tot ruwvoer, onvoldoende vrije beweging krijgen, onvoldoende REM-slaap krijgen, onvoldoende uitgedaagd worden en/of te rijk worden gevoerd vergeleken met de hoeveelheid energie die ze per dag verbruiken. Traditioneel gehouden dekhengsten zijn hier een goed voorbeeld van, maar ook paarden die langdurige boxrust voorgeschreven hebben gekregen. Zodra je ervoor zorgt dat deze paarden meer paard kunnen zijn, verdwijnt het ongewenste gedrag vaak ook.

"Alle mensen zijn slecht!"

Helaas vinden niet alle paarden (in eerste instantie) een gouden huisje. Er zijn nog steeds mensen die kennelijk een kick krijgen als ze een ander levend wezen pijn doen. Een paard dat de pech heeft gehad om bij zo’n persoon terecht te komen, zal daarvan de rest van zijn leven niet alleen de lichamelijke, maar ook de geestelijke littekens met zich meedragen. Sommige paarden keren zich in zichzelf en ondergaan alles lijdzaam - een situatie die “learned helplessness” ofwel “aangeleerde hulpeloosheid” wordt genoemd. Andere paarden zullen zich tegen alles en iedereen keren die de verschrikkelijke situatie waar ze in geleefd hebben bij ze bovenbrengt. Dat kan betekenen dat ze alle mensen wantrouwen, maar ook bijvoorbeeld enkel mannen, of alleen mensen met iets dat op een stok lijkt in hun hand.

"Geef me aandacht!"

Net als kinderen en honden die allerlei grappige en minder grappige dingen gaan uithalen als jij aan het telefoneren bent, in een online vergadering zit, of wilt afrekenen in de supermarkt, kunnen paarden proberen je aandacht trekken door je te bijten terwijl jij bijvoorbeeld met je stalgenoot staat te praten. Ook voor paarden geldt namelijk: negatieve aandacht is ook aandacht. Met andere woorden: zodra jij reageert, is hun doel bereikt.

Let op: bij deze situatie geldt de valkuil van de dubbele bekrachtiging. Je paard krijgt de aandacht waar hij naar zocht en omdat hij ophoudt met bijten voel jij je even opgelucht. Maar hij zal niet minder gaan bijten als jij met iemand staat te praten en jij zal niet minder gaan reageren als hij je bijt. Hoe dat zit? Door je paard aandacht te geven heb je zijn gedrag beloond, terwijl bij jou hetzelfde mechanisme speelde als wanneer je je paard been geeft en stopt met been geven als hij versnelt - ofwel druk/druk weg (“pressure-release”). Bij sommige paarden kan het helpen om de afstand tussen jou en hem te vergroten, zodat ze minder worden uitgedaagd om je te bijten. Verder kan je proberen om het bijten te negeren, maar daar zitten een paar haken en ogen aan die ik verderop in dit artikel bespreek.

“Blijf van mijn eten af!”

Is je paard in het verleden verwaarloosd, of heeft hij een tijdlang in een groep gestaan waarbij hij moeilijk bij het (ruw)voer kon komen en onvoldoende voedsel binnenkreeg, dan kan hij last hebben van voernijd. Hij zal dan zijn (ruw)voer verdedigen tegen andere paarden, maar sommige paarden kunnen dit ook richting mensen doen. Bijten of dreigen om dat te doen komt regelmatig voor bij zulke paarden. Voor je eigen veiligheid is het aan te raden om het (ruw)voer zo te geven dat je paard niet bij je kan komen.

“Ga uit mijn ruimte!”

Zowel paarden als mensen hebben een persoonlijke ruimte die qua grootte varieert per individu. Bij paarden onderling is het heel normaal dat een paard via zijn lichaamstaal toestemming vraagt om die ruimte te betreden. Veel mensen vinden echter dat ze op elk moment in de persoonlijke ruimte van hun paard moeten kunnen komen, inclusief als het paard duidelijk laat blijken dat ze de manier waarop je hem benadert niet fijn vinden. Als je die signalen niet ziet of herkent en toch doorloopt richting je paard, dan kan hij zijn hoofd in jouw richting zwiepen en zijn tanden laten zien, of je gelijk een knauw geven. Zet jij daardoor een stapje achteruit en voelt je paard zich daardoor (heel even) opgelucht, dan is de kans groot dat hij dit gedrag de volgende keer weer zal inzetten.

"Ik wil iets of iemand anders bijten, maar kan of durf het niet te doen, dus bijt ik jou maar."

Deze situatie wordt “omgericht gedrag” genoemd in de gedragsleer, ofwel gedrag richten op iets of iemand anders dan het ding, mens of dier dat spanning veroorzaakt bij het paard. In deze situatie kan je terechtkomen als er bijvoorbeeld een paard waar jouw vierbenige maatje niet mee door één deur kan te dicht in de buurt komt. Hij zal op dat moment het liefste dat paard een stuk van hem vandaan willen bewegen door te bijten of te dreigen om dat te doen, maar omdat er een hek tussen zit of hij het niet durft, kan hij dat niet doen. Aangezien jij naast hem staat, kan hij zijn frustratie dan op jou afreageren.

"Ik vind het spannend en ik moet iets met die spanning."

Net als dat sommige mensen op hun nagels, een pluk haar of de achterkant van een pen gaan bijten als ze zich gespannen voelen, helpt het sommige paarden om iets in hun mond te nemen. Dat kan je leidtouw zijn, de clip daarvan, de teugels, of je mouw. De kans is groot dat dit gedrag vermindert of verdwijnt zodra je de stappen in je training minder groot maakt, of er op een andere manier voor zorgt dat het paard minder gespannen wordt.

"Gaan we spelen?"

Bijtgedrag komt van nature vaker voor bij hengsten, hengstveulens en ruinen die zich als hengst gedragen dan bij merries en ruinen zonder hengstengedrag. Elkaar bijten is dan ook een belangrijk onderdeel van de vaste patronen die je telkens weer terugziet als ruinen of hengsten een (oefen)gevecht met elkaar aangaan. Hierbij bijten ze vooral in elkaars hoofd, hals, schouders en knieën. Waar sparringpartners zich qua bijtkracht inhouden, bijten twee rivalen die om een merrie vechten elkaar zo hard dat ze serieuze verwondingen kunnen oplopen. Gelukkig zullen de meeste paarden dat laatste niet doen, tenzij ze het gevoel hebben dat ze echt niet anders kunnen. Maar zo’n plagerig beetje in je arm om je uit te nodigen om te spelen komt misschien vaker voor dan je denkt.

Duw jij de neus van je ruin of hengst met je hand weg of geef je hem een tik, dan kan hij dit namelijk zien als een positieve reactie op zijn uitnodiging en zal je binnen de kortste keren de volgende beet te pakken hebben. Vandaar dat het ook vaak niet werkt om zo te reageren. Zeker als je timing niet klopt. Heb je trouwens weleens gemerkt dat de tik die je terug dacht te verkopen als je paard je gebeten heeft, bijna nooit raak is? Paardenogen zijn extra gevoelig op beweging en dus zal hij je beweging al hebben opgemerkt lang voordat jouw hand zijn neus raakt. Daarbij komt nog dat ruinen en hengsten die in de opfok hebben gestaan met andere ruinen en/of hengsten heel veel oefening hebben gehad met sparren waardoor ze razendsnel kunnen reageren.

Als het inderdaad om spelgedrag gaat, dan zal je je paard eens in de zoveel tijd toch een tik terug kunnen verkopen. Simpelweg omdat dat onderdeel is van het spel. Paarden houden zich in als hun sparringpartner - in dit geval jij - minder sterk of snel is dan zijzelf. Want als die nooit een succesmoment heeft dan zal die al gauw geen zin meer hebben om te spelen. En omdat dat natuurlijk het laatste is wat je paard wil, zal hij je zo nu en dan eens laten “winnen”. Vaak zal het bijtgedrag richting mensen een stuk minder worden als jonge, maar ook volwassen ruinen en hengsten een speelmaatje krijgen om lekker mee te ravotten in de wei of paddock.

"Ik ruik iets lekkers; open je hand eens!"

Als je iets dat onweerstaanbaar lekker ruikt in je hand of zak hebt, dan zal je paard daar enthousiast naar op zoek gaan. Misschien zal hij zelfs in je hand bijten om erbij te komen. Als dat lukt zal hij waarschijnlijk vaker gaan bijten als hij iets lekkers ruikt. Ook als je niet met voerbeloningen werkt is het handig als je paard en jij zich aan de etiquette rond het geven en aannemen van voer houden. Dat maakt het voor jullie allebei namelijk een stuk makkelijker.

Zo help je jullie allebei door dat lekkere voertje zo op te bergen dat een paardenneus er niet bij kan. Of door zelf achter een hek of deur te gaan staan, zodat je paard niet in je zak kan kruipen. Verder is het slim om het niet vlakbij je lichaam aan je paard te geven, maar van je lichaam vandaan, bijvoorbeeld met een uitgestrekte arm. En het liefst niet terwijl hij staat te stuiteren van enthousiasme, of terwijl hij zijn tanden in je jas zet, want dan beloon je dat gedrag. Heeft je paard je weleens in je hand gebeten, trek dan een tijdje stevige handschoenen aan zodat je ook niet per ongeluk je hand kunt openen als hij erin bijt. En als dat een uitdaging blijft, leg of gooi je je lekkere hapje in een emmer of voerbak zodat hij het helemaal niet meer bij jou hoeft te zoeken.

"If you scratch my back, I'll scratch yours."

Mutual grooming, ofwel elkaar krauwen met de lippen en/of tanden op de hals, schoft, rug of billen, is een behoefte die bij het ene paard groter is dan bij het andere, maar iets dat alle paarden op prijs stellen. Als een paard een stevige schoftmassage krijgt, wil hij dat graag terug doen, ook als je geen paard bent. Vandaar dat veel paarden je op je arm of rug proberen te groomen met hun lippen en/of tanden als jij ze stevig borstelt of krauwt. Alleen herkennen niet alle paardeneigenaren dit en denken in plaats daarvan dat hun paard ze probeert te bijten. Helaas zijn er daardoor heel wat paarden die een tik krijgen terwijl ze hun baasje een wederdienst probeerden te bewijzen.

Wel moeten paarden leren dat ons vel gevoeliger is dan dat van een vierbenige groomingpartner, want ze willen nogal eens iets te enthousiast met hun tanden aan de slag gaan. Door direct te stoppen met krauwen als je paard zijn tanden inzet kan je hem duidelijk maken dat het te hard was voor jou. Wacht even een paar seconden en hervat dan je wrijfbeurt. Heeft je paard de boodschap gesnapt en gebruikt hij enkel zijn lippen? Super, lekker doorgaan dan. Komen de tanden er weer bij, dan stop je weer. Als je dit volhoudt, dan zullen je paard en jij al na korte tijd samen kunnen genieten van dit paardenritueel.

Alarmbellen!

Gaat je paard opeens bijten terwijl hij dat voorheen nooit deed? En heb jij niets anders gedaan dan anders, terwijl ook op stal, qua voer, harnachement, vrije beweging, training en in de groep alles hetzelfde is gebleven? Plotselinge gedragsveranderingen zijn als er niets anders veranderd is bijna altijd te wijten aan een lichamelijk probleem. Laat je paarden(tand)arts checken of je paard ergens pijn heeft en laat hem daarvoor behandelen. Grote kans dat het bijten dan vanzelf ophoudt. En anders heb je in ieder geval uitgesloten dat er een ziekte of een blessure achter zijn gedrag zit en kan je met gedragstherapie en/of -training aan de gang.

 

Wat je vooral NIET moet doen als je paard bijt

Welwillende stalgenoten raden soms dingen aan die niet helpen, of de situatie zelfs erger maken. Hier zijn een paar strategieën die ik sowieso zou afraden.

NIET terugslaan

Een tik op zijn neus geven als je paard bijt, is een aanpak die ik regelmatig langs hoor komen. Geen goed plan. Behalve dat je paard jouw reactie als antwoord kan opvatten op zijn uitnodiging om te spelen, wil je hem liever geen negatieve associatie geven met je handen. Die moeten tenslotte voor zoveel andere dingen wel in de buurt kunnen komen van zijn hoofd. Een tik geven - zeker als je timing niet klopt en dat is bij heel veel mensen het geval - kan tot kopschuwheid leiden en dan heb je er een extra probleem bij. Daarnaast werkt een tik niet als je paard “de buit” al binnen heeft. Bijvoorbeeld als hij zijn neus in je zak heeft gewurmd en het jackpot was. Ook als het bijten je paard helpt om pijn te verminderen of aandacht te krijgen, heeft zo’n straf weinig zin. En als je paard bijt uit angst, dan gaat hij waarschijnlijk eerder meer dan minder bijten als je hem op dat moment straft.

GEEN symptoombestrijding

Een graasmasker opdoen zodat je paard je niet meer kan bijten lijkt misschien een makkelijke oplossing, maar omdat je de oorzaak van het gedrag niet wegneemt, kan je tegen nieuwe problemen aanlopen. Jaren geleden kwam ik in aanraking met een bijterig paard, alhoewel ik was ingeroepen voor een ander probleem. "Dat bijten, dat doet hij nou eenmaal," vertelde de eigenaar tijdens het kennismakingsgesprek. “Gewoon een mep verkopen, hoor; doe ik ook,” adviseerde hij me.

Alleen bleek het bijna onmogelijk om goed aan de slag te gaan met dat andere probleem, omdat het paard zodra hij een oefening onder de knie had het liefste doorging met zijn favoriete spelletje: bijten en je hand ontwijken. Ik negeerde het bijtgedrag volledig, maar aangezien zijn eigenaar dat niet deed, anticipeerde de ruin op elke beweging die ook maar enigszins leek op een tik tegen zijn neus. Uit voorzorg schoot hij dan met zijn hoofd omhoog opzij of naar achteren, waardoor het me niet lukte om vooruitgang te boeken in de training.

Mijn vermoeden was dat de oorzaak van zijn bijtgedrag lag in de - in mijn ogen - kleine hoeveelheid ruwvoer die de ruin kreeg (waardoor hij te weinig kauwbewegingen maakte per dag en mogelijk ook last had van maagzweren) en het feit dat hij geen enkele mogelijkheid had om met de andere paarden op stal te krauwen, te spelen of op wat voor andere manier dan ook lichamelijk contact te hebben. Ik bracht mijn theorie ter sprake, maar de eigenaar vond de hoeveelheid ruwvoer voldoende en durfde het niet aan om de paarden bij elkaar te zetten. Om toch met de training door te kunnen gaan besloten we de ruin een graasmasker om te doen.

Tijdens de training zagen we al behoorlijk wat frustratie bij het paard. Hij zat continu in het graasmasker te bijten en was nog steeds niet erg “bij de les”. Na de training bleek hoezeer hij het bijt-en-ontwijk-spelletje had gemist toen hij in zijn eigen vel begon te bijten zodra het masker af was. Gelukkig stopte hij daarmee toen hij wel weer de kans kreeg om mensen te bijten, maar je zal begrijpen dat ik deze tactiek sindsdien ten zeerste afraad.

Negeren kan maar werkt niet altijd

Ik noemde het hierboven al, een van de strategieën om gedrag te laten uitdoven is door het te negeren. Dit kan bij bijtgedrag werken zolang het bijten zelf het paard geen positief gevoel geeft. Is dit wel het geval, dan helpt negeren helaas niet. Het grote nadeel van deze aanpak is overigens dat het een enorme uitdaging kan zijn voor jou en de eventuele andere mensen die met je paard te maken hebben. In het begin zal je paard namelijk extra veel gaan bijten omdat hij plotseling niet meer de reactie krijgt die hij altijd kreeg. Dit is een fenomeen dat uitdovingsweerstand heet en dat je kunt vergelijken met jouw reactie als de aanknop van je computer opeens niet meer werkt: je gaat steeds harder en vaker op de knop drukken omdat je niet kan geloven waarom dat rotapparaat niet doet wat hij altijd deed. Reageer jij of een andere verzorger van je paard een keer op een beet, dan komt het gedrag weer helemaal terug en kan je opnieuw beginnen.

Als je de oorzaak weet, kan je een oplossing vinden voor het bijtgedrag

Het feit dat je paard je (in een bepaalde situatie) blijft bijten, betekent dat het hem iets oplevert. Vermindering van pijn, uitstel van iets dat pijn doet of vervelend voelt, aandacht, interactie, meer ruimte, afreageren van frustratie of spanning - soms zelfs meerdere dingen tegelijk. Door de (vermoedelijke) oorzaak van het bijten aan te pakken zal de behoefte om te bijten afnemen of volledig verdwijnen. Helaas zal die oorzaak echter niet altijd te achterhalen zijn, omdat je paard misschien al bijterig was bij de vorige eigenaar en die zich niet meer kan of wil herinneren wat er aan het ontstaan van het gedrag voorafging. Weet je of vermoed je hoe het bijten is ontstaan, wat de trigger is om het te doen, en heb je duidelijk voor jezelf wanneer het wel en vooral ook niet voorkomt? Dan kan je kijken hoe je je paard kunt helpen om met het bijten te stoppen.

Een paar voorbeelden:

* Vermoed je dat je paard bijt vanwege pijn of ongemak in zijn lijf, gebit, vanwege het zadel/hoofdstel/bit, door scheefheid, roep dan de desbetreffende deskundige(n) in om dit op te lossen.

* Zorg ervoor dat je zoveel mogelijk tegemoet komt aan zijn natuurlijke behoeften: (ruw)voer afgestemd op de energiebehoefte, veel kauwen, ruimte, rust, passende (speel)maatjes, mentale uitdaging.

* Bijt hij tijdens het poetsen, pas dan de manier en duur aan.

* Respecteer het feit dat hij iets misschien niet fijn vindt.

* Geef hem iets te doen als hij langere tijd stil moet staan.

* Leer hem het gedrag dat je WEL wilt zien.

Uiteraard besef ik dat sommige oplossingen niet (direct) binnen je mogelijkheden zullen liggen, omdat ze te maken hebben met de manier waarop je paard op dit moment gehuisvest is of verzorgd wordt. Kijk vooral naar wat je WEL kunt doen, hoe klein ook.

Aanvullende opties om het bijtgedrag van je paard te verminderen

Mocht het bijtgedrag nog niet (helemaal) zijn opgehouden nadat je iets aan de (vermoedelijke) oorzaak hebt gedaan, of duurt het even voordat je de situatie opgelost hebt, kijk dan eens naar wat je kunt doen of laten om het makkelijker voor je paard te maken om zijn tanden thuis te houden. Dit komt vaak neer op symptoombestrijding, maar het zorgt er wel voor dat de relatie tussen jou en je paard minder gespannen wordt. Zo helpt het om ervoor te zorgen dat hij niet de gelegenheid krijgt om je te bijten. Bijvoorbeeld door hem te leren om op een armlengte afstand van jou te staan, zodat hij minder wordt uitgedaagd om met jou bezig te zijn. Ook tijdelijk een afscheiding tussen jullie in gebruiken tijdens de training - ofwel trainen in beschermd contact - kan helpen. Een paar prikpaaltjes met wat afzetlint kunnen het jullie allebei veel makkelijker maken.

Een andere optie is om hem iets te geven waar hij wel probleemloos zijn tanden in kan zetten. Zo hang ik regelmatig een bijttouwtje aan het halster van een paard dat steun ondervindt aan iets in zijn mond. En wat zou je ervan denken om hem gedrag aan te leren waarbij hij juist in iets mag bijten, zoals apporteren? Voor een paard met een grote bijtbehoefte kan dat DE oplossing zijn.

Kom je er zelf niet uit, dan is het aan te raden om een gedragstherapeut en/of -trainer, zoals ik of een van mijn collega's, in te schakelen. Dit kan je beter vroeger dan later doen, want hoe langer je zelf aanmoddert met dit probleem, hoe langer het duurt voordat het verholpen is. En dat kan de relatie met je paard behoorlijk beschadigen...

Hester Stasse, Very Important Horse - Betrouwbaar partnerschap met je paard en jezelf

PS: Twijfel je na het lezen van dit artikel waarom je paard bijt? Heb je een paar tips uitgeprobeerd, maar bijt je paard nog steeds? Stuur me een berichtje om een belafspraak te maken, want ik help je graag om de oorzaak te achterhalen en om een oplossing te vinden die bij je paard en jou past.

[Dit artikel verscheen voor het eerst in Level Up #25 ]